Αληθινές Ιστορίες:Τα Αινιγματικά Καπάκια- Mια Προκαταρκτική Έρευνα και Μερικές Σκέψεις.

«Ήταν η Βονγκ που είχε φτιαχτεί για τις ανάγκες δυο κόσμων ταυτόχρονα. Μπορούσε να δει, χωρίς πραγματικά να καταλαβαίνει, πως μερικά από τα αλλόκοτα γωνιασμένα κτίρια και οι στριφογυριστοί δρόμοι που δεν είχαν νόημα για τα μάτια ενός ανθρώπου, ήταν σχεδιασμένα έτσι για τις ανάγκες αυτών των φιοδοειδών πλασμάτων. Και είδε ότι οι περίεργες μεταλλικές πλάκες που είχαν τοποθετηθεί στα πεζοδρόμια από τους προ πολλού νεκρούς μάγους ήταν για να συνδέουν τα δυο επίπεδα μαζί στα σημεία της διατομής τους». Catherine Lucile Moore, Juhlie (από τις Περιπέτειες του Κορντγουέηνερ Σμιθ, μτφ. Γ. Μπαλάνος). Η υπόθεση των περίεργων καπακιών με τα περίεργα σύμβολα στους δρόμους της Αθήνας και πολλών άλλων ελληνικών (και όχι μόνο) πόλεων είναι πλέον ευρύτερα γνωστή. Για την ιστορία του θέματος, στα πεζοδρόμια (συνήθως) μπορεί κανείς να ανακαλύψει άφθονα μεταλλικά καπάκια φρεατίων τα οποία είναι αλλιώτικα από τ' άλλα. Πρόκειται για καπάκια -σχετικά μικρά συνήθως σε διαστάσεις- που φέρουν καταφανώς μαγικά σύμβολα με κυριότερο ανάμεσά τους το πεντάκτινο αστέρι και πάμπολλες παραλλαγές του.¨...... Τα εν λόγω καπάκια πρέπει να είναι αρκετά παλιά, αλλά περνούσαν απαρατήρητα, ακόμα και από ανθρώπους του χώρου της έρευνας του αγνώστου που μπορούσαν να εντοπίσουν την ιδιομορφία τους. Αυτό δεν είναι κατ' ανάγκη παράξενο. Τα μεταλλικά καπάκια των πεζοδρομίων είναι κάτι τόσο κοινό και εμφανές που δύσκολα το προσέχει κανείς -σαν το Κρυμμένο Γράμμα του Εντγκαρ Αλλαν Πόε. Η πρώτη έμμεση νύξη γι αυτά έγινε το 1993 στο βιβλίο του Γιώργου Μπαλάνου Η Σκιά του Κθούλου (στην πρώτη του έκδοση). Δυο χρόνια αργότερα, στην τηλεοπτική εκπομπή Τα Μυστήρια της Ελλάδας, που παρουσίαζε ο Γ. Μπαλάνος, τα μυστηριώδη καπάκια φιγούραραν και στο «γυαλί». Έκτοτε το θέμα έγινε ευρύτερα γνωστό και πολλά γράφτηκαν, ειπώθηκαν και συζητήθηκαν χωρίς όμως να υπάρξει ουσιαστική πρόοδος στο θέμα της έρευνας. Το κύριο μυστηριώδες σύμβολο των καπακιών είναι το πασίγνωστο πεντάκτινο αστέρι/πεντάλφα, παμπάλαιο μαγικό σύμβολο την ιστορία και τα παρακλάδια του οποίου μπορεί κανείς να ανακαλύψει σε πολλά βιβλία και άλλες πηγές. Εδώ δεν θα μας απασχολήσει το θέμα της ιστορίας του πεντάκτινου αστεριού. Αρκεί να σημειώσουμε ότι πρόκειται για πανάρχαιο και πανανθρώπινο σύμβολο που δυστυχώς τα τελευταία χρόνια συνδέθηκε με «σατανισμό», «μαύρη μαγεία» και άλλες τέτοιες λέξεις-κλειδιά που ξυπνούν αρνητικούς συνειρμούς -ας είναι καλά ο χείμαρρος της παραπληροφόρησης και της ηλιθιότητας που τρέχει διαρκώς από τα «αποκαλυπτικά ρεπορτάζ» των ιδιωτικών τηλεοπτικών καναλιών και άλλων συναφών οχετών. Ουσιαστικά το πεντάκτινο αστέρι είναι ένα πανάρχαιο προστατευτικό σύμβολο, ένα σύμβολο του ανθρώπου και του κόσμου του που συναντάται από την αρχαία Αίγυπτο, Μεσοποταμία και Ελλάδα, μέχρι το σύγχρονο αποκρυφισμό. Ως αποτρεπτικό σύμβολο χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα σε ποικίλες μορφές. Το βασικό αυτό σύμβολο των καπακιών συναντάται σε εξαιρετικά πολυάριθμες παραλλαγές. Υπάρχουν πεντάκτινα αστέρια με κύκλο εγγεγραμμένο ή περιγεγραμμένο, αυθεντικές πεντάλφες, πεντάκτινα με το σύμβολο του γιν-γιανγκ στο εσωτερικό τους, με βαθούλωμα ή εξόγκωμα στο εσωτερικό τους, με το γράμμα «Α» στο εσωτερικό τους (κάτι που θυμίζει τους περίφημους Χαλδαϊκούς Χρησμούς), μικρά, μεσαία, διπλά, μονά, αποτελούμενα από κουκίδες, μέσα σε ημισέληνο... κοντολογίς μια απέραντη ποικιλία η οποία σε συνδυασμό με την παντελή έλλειψη αναφοράς στοιχείων κατασκευαστή, δημιουργεί ένα επίμονο αίνιγμα. Το στοιχείο που μπορεί να αποκλειστεί εξαρχής είναι αυτό της σύμπτωσης. Οι δεκάδες ή και εκατοντάδες παραλλαγές, η απουσία στοιχείων κατασκευαστή, οι σαφείς μαγικές παραπομπές και πολλά άλλα στοιχεία δείχνουν ότι κάθε άλλο παρά συμπτωματική είναι η ύπαρξη των συμβόλων -που σε άλλη περίπτωση θα μπορούσαν να εξηγηθούν ως επιχειρηματικά ή βιομηχανικά λογότυπα. Και σαν να μην έφτανε αυτό, εκτός από τα «καθαρόαιμα» καπάκια με το πεντάκτινο αστέρι, έχουμε και άλλα με εξάκτινα αστέρια (άστρο του Δαβίδ), καπάκια με ηλιακά σύμβολα, καπάκια με στυλιζαρισμένα πεντάκτινα και εξάκτινα αστέρια κι ένα σωρό άλλα στα οποία οι προαναφερθέντες συμβολισμοί συνδυάζονται με περίεργα αρχικά ή άλλα σύμβολα. Τι σκεπάζουν αυτά τα καπάκια; Κατ' αρχάς να διευκρινίσουμε ότι τα καπάκια αυτά ΔΕΝ ανήκουν στην ΕΥΔΑΠ, όπως έχει γραφτεί λανθασμένα πολλές φορές. Απλώς ΜΟΙΑΖΟΥΝ με εκείνα της ΕΥΔΑΠ. Η ίδια η ΕΥΔΑΠ δηλώνει άγνοια -και μάλλον λέει την αλήθεια. Όταν το φθινόπωρο του 2000 δημοσίευσα ένα σχετικό άρθρο στον Ταχυδρόμο, είχε αναγραφεί από λάθος του αρχισυντάκτη, ότι τα μυστηριώδη καπάκια σκέπαζαν παροχές νερού της ΕΥΔΑΠ, είχε γίνει ολόκληρο θέμα -ακόμα και παρέμβαση του ίδιου του προέδρου της επιχείρησης. ?λλωστε τα μεταλλικά καπάκια των ΔΕΚΟ έχουν πάντα τη στάμπα με τα αρχικά της επιχείρησης (ΟΤΕ, ΔΕΗ, ΕΕΥ, ΕΥΔΑΠ κλπ), και πολλές φορές τη χρονολογία τοποθέτησης, ακόμα και τα στοιχεία του κατασκευαστή -στοιχεία που απουσιάζουν στα αινιγματικά καπάκια. Η συχνότητα παρουσίας των καπακιών είναι υψηλότερη σε ορισμένους δρόμους ή περιοχές. Στην έρευνά μας, τουλάχιστον όσον αφορά στην Αθήνα, διαπιστώσαμε εμπειρικά τα εξής: 1. τα καπάκια υπάρχουν κυρίως σε παλιότερες γειτονιές και περιοχές, τουλάχιστον στην Αθήνα. 2. είναι συγκριτικά αραιότερα (ή και ανύπαρκτα) σε μεγάλες λεωφόρους και κεντρικές αρτηρίες και συγκριτικά συχνότερα σε μικρούς δρόμους συνοικιών. Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι πολλά. Ποιος σχεδίασε και κατασκεύασε τα καπάκια και γιατί; Υπάρχει κάποιο μοτίβο στην διασπορά και διάταξή τους; Γιατί επελέγησαν τα συγκεκριμένα μαγικά σύμβολα με έμφαση στο πεντάκτινο αστέρι και τις παραλλαγές του; Όπως και να έχει ένα είναι σίγουρο. Κι όπως το διατυπώνει ο Γ. Μπαλάνος (Σκιά του Κθούλου, σελ. 356-358): «Μόλο που το ίδιο βασικό σύμβολο επαναλαμβάνεται σταθερά, ποτέ δεν ξεφεύγει από το βασικό μοτίβο. Σε όποια παραλλαγή κι αν το δείτε, όλα τα τυχόν δευτερεύοντα χαρακτηριστικά διατηρούν σταθερά τον ίδιο μαγικό τους χαρακτήρα με απόλυτη συνέπεια προς το μαγικό μοτίβο και πάντα σύμφωνα με τους κανόνες των μαγικών σχέσεων και αναλογιών... Αυτό και μόνο δείχνει ότι... ο σχεδιαστής ήξερε από μαγικά σύμβολα». Με τους συνεργάτες μου ξεκινήσαμε μια επίπονη έρευνα προσπαθώντας να δώσουμε κάποιες απαντήσεις. Για πρακτικούς λόγους, ορίσαμε ως τομέα έρευνας την περιοχή Κυψέλης- Πατησίων, μια περιοχή όπου αφθονούν τα περίεργα καπάκια. Φυσικά υπάρχουν πολλοί τρόποι έρευνας μιας υπόθεσης -από τον πεζά επιστημονικό έως τον πιο προχωρημένα ανορθόδοξο. Η συγκεκριμένη έρευνα κινήθηκε στο επίπεδο της «επιστημονικής», τουλάχιστον στην πρώτη φάση της, αν και βεβαίως πολλά άλλα ανορθόδοξα πράγματα παρατηρήθηκαν ή συνέβησαν κατά τη διάρκειά της. Όμως εδώ θα αναφέρουμε μόνο ορισμένα πραγματολογικά χαρακτηριστικά και παραμέτρους που συλλέξαμε με πολύ κόπο. Βλέπετε, η κουβεντούλα περί «ανέμων και υδάτων» είναι ωραία και ανώδυνη, αλλά όταν έρθει η ώρα της πραγματικής έρευνας, τότε ξεχωρίζει η ήρα από το σιτάρι. Η συγκεκριμένη μεθοδολογία που ακολουθήσαμε ήταν αρκετά περίπλοκη. Καταστρώθηκε ένα περίπλοκο σχέδιο έρευνας που περιλάμβανε τομείς δράσης, λεπτομερείς οδογραφικούς χάρτες, μαρκάρισμα των καπακιών σε αυτούς, κωδικοποίηση, τυποποίηση και ταξινόμηση των συμβόλων (αυτή κι αν ήταν δύσκολη δουλειά!). Φτιάξαμε επίσης καρτέλες για επιτόπια συμπλήρωση με τα στοιχεία του κάθε καπακιού που έπρεπε να μετρηθούν και να εξεταστούν προσεχτικά, αφού προηγουμένως ορίσαμε μεθοδολογία και στρατηγική με ένα σωρό βοηθητικές παραμέτρους. Με δυο λόγια ήταν μια δύσκολη προετοιμασία προκειμένου να μην μείνει έξω κάποια παράμετρος που θα αποδεικνυόταν κρίσιμη αργότερα. Όπως ήταν φυσικό βεβαίως, στην πορεία ανακαλύψαμε σφάλματα και κάναμε διορθώσεις στα αρχικά πλάνα και στο σχέδιο τυποποίησης. Στο σχέδιο συμπεριλαμβανόταν επίσης και φωτογράφηση αρκετών από τα καπάκια. Η νοητή γραμμή που ορίζει την περιοχή της έρευνας ξεκινά από τη διασταύρωση της Ιουλιανού με την Αχαρνών, ακολουθεί την Ιουλιανού, βγαίνει στην Πατησίων, παρακάμπτει την πλατεία Αιγύπτου, ακολουθεί τη Μαυροματαίων, ανηφορίζει την Ευελπίδων, στρίβει αριστερά στη Λευκάδος, μετά ακολουθεί τη Σποράδων, φτάνει στην αρχή της Αγίας Ζώνης, συνεχίζει, φτάνει στην Ταϋγέτου και την ακολουθεί κι αυτή μέχρι που φτάνει στην οδό Σπ. Λάμπρου λίγο πριν τη λεωφόρο Γαλατσίου. Κατόπιν στρίβει αριστερά κατεβαίνοντας τη Σπ. Λάμπρου ώσπου φτάνει στην Πατησίων. Εκεί στρίβει πάλι και ακολουθεί την Πατησίων μέχρι την οδό Ιθάκης, όπου στρίβει δεξιά και κατεβαίνει την Ιθάκης μέχρι την Αχαρνών. Στην Αχαρνών στρίβει και πάλι και προχωρά μέχρι τη διασταύρωση με την Ιουλιανού. Πρόκειται για μια περιοχή με έκταση κατά προσέγγιση 2 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Στην περιοχή αυτή εντοπίσαμε συνολικά 352 καπάκια με ερευνητικό ενδιαφέρον εκ των οποίων 115 με πεντάκτινο αστέρι ή πεντάλφα μονή ή διπλή (δηλαδή περίπου το ένα στα τρία). Από τα 115 αυτά καπάκια, η συντριπτική πλειοψηφία (110) είχαν μονό πεντάκτινο αστέρι- πεντάλφα και μόνο 5 διπλό πεντάκτινο αστέρι- πεντάλφα. Από τα 115 καπάκια, 25 διέθεταν κάποιο με χαρακτηριστικό στο κέντρο του αστεριού (εσωτερικό κύκλο ή γιν- γιανγκ [συνήθως δυσανάγνωστο, 13], βαθούλωμα [8], καρφί [3], ή το γράμμα [Α, πολύ σπάνιο, μόνο ένα]. Εξηνταεπτά απ? αυτά ήταν παραλληλόγραμμα με εξαιρετικά ποικίλες διαστάσεις (σε εκατοστά: 29Χ20, 30Χ21, 30Χ22, 30Χ24, 31Χ22, 31Χ23, 32Χ21, 32Χ23, 32Χ24, 32Χ33, 33Χ22, 35Χ25, 35Χ26 και μεγάλες, αποκλειστικά για τα καπάκια με διπλό αστέρι: 40Χ31, 43Χ35, 45Χ35, 54Χ40). Σαρανταοκτώ απ? αυτά ήταν τετράγωνα (διαστάσεις 15Χ15, 17Χ17, 18Χ18, 20Χ20, 21Χ21 και 24Χ24 εκατοστά). Εξήντα καπάκια διέθεταν το σύμβολο του γιν γιανγκ στις τέσσερις άκρες (τις περισσότερες φορές ήταν δυσδιάκριτο- συνήθως έμοιαζε με βίδα). Κάποια διέθεταν και γιν- γιανγκ και σε άλλα σημεία τους. Από τα 115 καπάκια, μόνο 3 φιλοξενούσαν την «καθαρόαιμη» πεντάλφα. Είναι αξιοσημείωτο πως αυτά ήταν ομοιόμορφα και ο κύκλος γύρω από την πεντάλφα ήταν σχηματισμένος με κουκίδες. Επίσης, όπως αναφέραμε ήδη, από τα 115 καπάκια, μόνο 5 έφεραν διπλά αστέρια, εκ των οποίων 4 διπλά πεντάκτινα αστέρια (όλα με βαθούλωμα στο κέντρο) και 1 διπλή πεντάλφα. Μπορεί αυτά τα παραπάνω στοιχεία να μοιάζουν ανιαρά και ανούσια και να θυμίζουν τις στείρες στατιστικές περί εμφανίσεων ΑΤΙΑ που ήταν κάποτε πολύ δημοφιλείς, αλλά αν μη τι άλλο είναι υπαρκτά και αποτελούν μια βάση "σκληρών" δεδομένων (τη στιγμή που οι περισσότεροι σαλιαρίζουν σκαρώνοντας νεφελώδεις θεωρίες χωρίς να έχουν βγει καν στον διπλανό δρόμο για να δουν από κοντά πώς είναι αυτά τα ρημάδια τα καπάκια). Το κατά πόσο αυτή η βάση δεδομένων είναι αντιπροσωπευτική του «γενικού πληθυσμού» είναι άλλη ιστορία. Η Αθήνα είναι τεράστια και μια περιοχή της με εμβαδόν μόνο 2 τετραγωνικά χιλιόμετρα αποτελεί σταγόνα στον ωκεανό. Το σίγουρο είναι ότι φανέρωσε τις δυσκολίες ακόμα και μιας απλής έρευνας στον τομέα αυτό. Ίσως η σημαντικότερη «ανακάλυψή» μας να ήταν η εξής: στη συντριπτική πλειοψηφία τους, τα 115 καπάκια δεν σκέπαζαν ούτε εισόδους προς περίεργες υπόγειες στοές, ούτε καταφύγια υποχθόνιων, ούτε διόδους προς άλλους κόσμους αλλά συνηθισμένες παροχές πετρελαίου πολυκατοικιών? (συνολικά 89 καπάκια, δηλ. περίπου οκτώ στα δέκα). Από τα υπόλοιπα, κάποια είναι άγνωστο τι σκέπαζαν (ήταν κολλημένα ή σκουριασμένα), άλλα κάλυπταν φρεάτια-υδρορροές, ή ήταν μπαζωμένα ή τσιμεντωμένα. Σχετικά με τα τελευταία, κάποιες φορές που καταφέραμε να συλλέξουμε πληροφορίες από διαχειριστές και περίοικους, επρόκειτο για παλιές και απενεργοποιημένες παροχές πετρελαίου πολυκατοικιών. Το στοιχείο των παροχών πετρελαίου είναι αρκετά σημαντικό και θα το εξετάσουμε λίγο αργότερα. Αν έχει κάποια σημασία, από τα 115 καπάκια τα 101 είχαν κάθετες ραβδώσεις και τα 14 διαγώνιες. Τα 63 ήταν σε καλή κατάσταση, τα 47 σε ποικίλους βαθμούς φθοράς (αξίζει να αναφερθεί εδώ ότι και τα 5 καπάκια με διπλό πεντάκτινο αστέρι-πενάλφα ήταν όλα φθαρμένα, πράγμα που μάλλον προδίδει μεγαλύτερη ηλικία) και τα υπόλοιπα 5 σπασμένα. Αφήνοντας τώρα τον μερικό πληθυσμό των καπακιών με τα πεντάκτινα αστέρια, περνάμε σε κάποιες άλλες κατηγορίες. Επί γενικού συνόλου 352 καπακιών, πολύ σπάνιο αποδείχτηκε είναι το εξάκτινο αστέρι (σύνολο 5 καπάκια, εκ των οποίων ένα «καθαρόαιμο» και 4 στυλιζαρισμένα). Τέσσερα απ' αυτά ήταν τετράγωνα (διαστάσεις 16Χ16 και 18Χ18 εκ) κι ένα παραλληλόγραμμο (30Χ21 εκ), όλα με κάθετες ραβδώσεις. Τρία απ' αυτά σκέπαζαν παροχές πετρελαίου, ένα φρεάτιο κι ένα άγνωστο. Εντοπίσαμε επίσης 7 καπάκια με πεντάκτινα στυλιζαρισμένα αστέρια (πλέον των προαναφερθέντων 115 «καθαρόαιμων» καπακιών). Τα διαχωρίσαμε, επειδή το συγκεκριμένο σύμβολο αναμειγνύεται με κάποια άλλα σύμβολα και γράμματα σε άλλες κατηγορίες καπακιών. Ίσως αυτός ο διαχωρισμός να είναι αυθαίρετος αλλά δυστυχώς αυτό είναι το πρόβλημα της εφαρμογής «επιστημονικών κριτηρίων» στην έρευνα. Ωστόσο δεν δεσμευόμαστε από τον διαχωρισμό αυτό παρά μόνο στην καταλογογραφική αυτή παρουσίαση. Όπως ήταν αναμενόμενο, τρία απ'S αυτά σκεπάζουν εισόδους πετρελαίου. Διευρύνοντας τον κύκλο της έρευνας, μπορούμε να ξεχωρίσουμε και μια άλλη κατηγορία: τα καπάκια με τα ηλιακά σύμβολα, συνήθως δυο ομόκεντρους κύκλους (λίγο πολύ σαν το σύμβολο της Πολεμικής Αεροπορίας). Βρέθηκαν 59 απ' αυτά επί συνόλου 352. Επειδή και στην περίπτωση αυτή υπάρχει μια σύγχυση σε ό,τι αφορά τον «καθαρόαιμο» ηλιακό συμβολισμό σε συνδυασμό με παρεμφερή σχήματα, θα αποφύγουμε εδώ να δώσουμε άλλες λεπτομέρειες μέχρι να υπάρξει περαιτέρω επεξεργασία των στοιχείων. Τέλος, μια άλλη ενδιαφέρουσα κατηγορία είναι κάποια αρκετά ογκώδη καπάκια με ένα περίεργο σύμβολο (κάτι σαν «τρίαινα») που να σκεπάζουν ευμεγέθη φρεάτια τα οποία ίσως σχετίζονται με τον ΟΤΕ (βρέθηκαν σχεδόν όλα κοντά σε «κουτιά» του Οργανισμού, παρότι στα καπάκια δεν υπάρχει κανένα άλλο χαρακτηριστικό πλην του συμβόλου). Όλα ανεξαιρέτως είναι παραλληλόγραμμα διαστάσεων 65Χ50 εκ. Ένα άλλο χαρακτηριστικό τους είναι το εξής: ενώ όλα τα «κλασικά» καπάκια με τα πεντάκτινα αστέρια- πεντάλφες και τα ηλιακά σύμβολα βρίσκονται σε πεζοδρόμια, στην περίπτωση των μεγάλων καπακιών με την «τρίαινα» 28 απ' αυτά (σχεδόν τα μισά) βρίσκονται σε οδόστρωμα και μάλιστα κυρίως σε διασταυρώσεις δρόμων και σε ομάδες των 2- 3. Μια βασική σειρά απ' αυτά βρίσκεται πχ κατά μήκος της οδού Ιωάννου Δροσοπούλου, σχεδόν σε κάθε σταυροδρόμι. Υπάρχουν βεβαίως στοιχεία για πολλούς άλλους συσχετισμούς μεταξύ συμβόλων, διαστάσεων, αριθμού τετραγώνων που ορίζουν οι ραβδώσεις των καπακιών, σχετικές θέσεις στο πεζοδρόμιο, ο αριθμός της οδού κι ένα σωρό άλλα τα οποία θα υποστούν επεξεργασία εν καιρώ. Υπάρχει επίσης και το μείζον θέμα της γενικότερης διάταξης στο χώρο της πόλης. Έχουμε σημειώσει με λεπτομέρεια τη θέση κάθε καπακιού στους οδογραφικούς χάρτες και με χρήση συστήματος GIS θα επιχειρήσουμε να ανακαλύψουμε τυχόν γεωγραφικούς συσχετισμούς και μοτίβα. Αυτό όμως είναι ένας άλλος μεγάλος κλάδος της έρευνας που χρειάζεται ακόμα πολλή δουλειά προτού βγουν κάποια συμπεράσματα. Τέλος, ένας άλλος κλάδος της έρευνας αφορά τον εντοπισμό των κατασκευαστών και ίσως της αρχικής προέλευσης των καπακιών. Και αυτή η έρευνα βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Πάντως τα μέχρι στιγμής στοιχεία είναι ότι όλοι όσοι ερωτήθηκαν (τεχνικά γραφεία, καταστήματα πωλήσεων και άλλοι) δηλώνουν παντελή άγνοια για τα καπάκια, γεγονός που σε πρώτη φάση δείχνει αν μη τι άλλο ότι τα επίμαχα αντικείμενα είναι αρκετά μεγάλης ηλικίας. Κάποιες σκέψεις... Από τα υπάρχοντα στοιχεία και τις έρευνες, το βέβαιο είναι πως η ύπαρξη των περίεργων καπακιών με τα μαγικά σύμβολα δεν είναι τυχαία σύμπτωση. Όμως τι σκοπό θα μπορούσε να εξυπηρετεί η διασπορά χιλιάδων καπακιών με αποτρεπτικά σύμβολα σε όλο τον ελληνικό χώρο, με έμφαση σε κάποιες περιοχές; Πολλοί συλλογισμοί μπορούν να γίνουν εδώ. Ένας από τους πιο ενδιαφέροντες διατυπώνεται από τον Γ. Μπαλάνο (Σκιά του Κθούλου, σελ. 358). «Γιατί ως Σφραγίδα, ο ρόλος του συμβόλου είναι προστατευτικός: σφραγίζει τα ανοίγματα- είτε πρόκειται για συμβατικά ανοίγματα είτε για Πύλες... »..και φυσικά αν η Πύλη είναι μια εκτεταμένη Δίνη εισόδου, τότε θα είχαμε όντως τέτοιες Σφραγίδες σε διάφορα σημεία κατά μήκος των ελικώσεων της ροής, κάτι σαν προστατευτικά αναχώματα στα κρίσιμα σημεία στις όχθες του ποταμού. »Σε μια τέτοια περίπτωση τα σύμβολα αυτά θα είναι προστατευτικά μάλλον παρά ενδεικτικά, θετικά μάλλον παρά αρνητικά...» Το όλο αίνιγμα σχετίζεται, έστω και έμμεσα, με το άλλο τεράστιο και παρεξηγημένο θέμα των στοών κάτω από την Αθήνα και άλλες πόλεις καθώς και με πολλά άλλα θέματα και φαινόμενα. Δεχόμενοι λοιπόν ότι τα αινιγματικά καπάκια αποτελούν «δείκτες», ή «σφραγίδες προστασίας», αποδεχόμαστε και ότι η τοποθέτησή τους ακολουθεί ένα συγκεκριμένο μοτίβο, όχι απαραίτητα εύκολο να εντοπιστεί. Προς το παρόν δεν έχουμε καταφέρει να εξαγάγει κάποιο τέτοιο μοτίβο. Η χρήση εφαρμογών GIS θα βοηθήσει, αλλά έτσι κι αλλιώς είναι απίθανο το μοτίβο (ή τα μοτίβα) να αποτελούν κάποιο «φυσιολογικό» γεωμετρικό σχήμα ή διάταξη. Τέτοια μοτίβα είναι χαοτικά και δυσπροσδιόριστα, γεμάτα τοπολογικά παράδοξα. Παρόλα αυτά είναι υπαρκτά ?κάτι που μπορεί να εξακριβωθεί με ανορθόδοξους τρόπους έρευνας, πολύ διαφορετικούς από αυτήν που παρουσιάζουμε εδώ. Σαφώς, η ύπαρξη των καπακιών στους δρόμους θα μπορούσε να φανερώνει κάποια «στρατηγική» εκ μέρους αυτών που τα τοποθέτησαν. Ας ονομάσουμε αυτή τη θέση ως Συλλογισμό Ι. Στην περίπτωση αυτή, έχουμε την Ομάδα Χ η οποία έχει το γενικό συντονισμό της διασποράς/διάθεσης/τοποθέτησης των καπακιών. Πού θα μπορούσε να υπάρχει αυτή η Ομάδα Χ; Μήπως μέσα σε κάποιον κοινωφελή οργανισμό ή αλλού (στον βιομηχανικό κλάδο χυτοσιδηρών προϊόντων;) Αυτό ακούγεται εξωφρενικά συνωμοσιολογικό, αλλά ας το εξετάσουμε λίγο. Τα θετικά σημεία του Συλλογισμού Ι είναι ότι με τον τρόπο αυτό η έρευνα θα μπορούσε να καταλήξει στην Ομάδα Χ ή στα ίχνη της εάν αυτή έχει σταματήσει να υφίσταται. Τα αδύνατα σημεία του Συλλογισμού Ι είναι ότι υπάρχουν πρακτικά προβλήματα που καθιστούν την ύπαρξη της κατευθυνόμενης διασποράς (με την «συνωμοσιολογική έννοια») προβληματική. Η διασπορά είναι ευρύτατη. Δηλ. τα καπάκια αυτά δεν βρίσκονται μόνο σε δημόσιους χώρους αλλά και σε ιδιωτικούς (δηλ. όχι μόνο σε δρόμους και πεζοδρόμια, αλλά και σε εσωτερικές αυλές σπιτιών, ακάλυπτους χώρους, υπόγεια πολυκατοικιών, φωταγωγούς κλπ). Αλλά όπως διαπιστώσαμε και με την έρευνα, τα καπάκια ΔΕΝ καλύπτουν κοινωφελή δίκτυα (με την εξαίρεση ίσως των καπακιών με την «τρίαινα») αλλά βασικά ιδιωτικά φρεάτια (βάνες παροχής πετρελαίου, φρεάτια, υδρορροές κλπ). Τι σημαίνει αυτό; Πολύ απλά, σημαίνει ότι τα καπάκια αυτά τοποθετήθηκαν από ιδιώτες (διαχειριστές πολυκατοικιών, εργολάβους οικοδομών κλπ) οι οποίοι είχαν την ευθύνη για την τοποθέτηση-αντικατάσταση του καπακιού των συγκεκριμένων φρεατίων! Για παράδειγμα, έχω προσωπικά εντοπίσει καπάκια με πεντάκτινο αστέρι μέσα σε συνεργείο μοτοσικλετών στα βόρεια προάστια, στις τουαλέτες (!) μιας ταβέρνας στην Κυψέλη, στην αυλή ενός σπιτιού σε χωριό της Βόρειας Πελοποννήσου, στο υπόγειο μιας πολυκατοικίας στο Παγκράτι και σε ένα σωρό άλλα παρόμοια σημεία όπου μόνο ιδιώτες είχαν πρόσβαση. Έτσι ο Συλλογισμός Ι είναι ανεδαφικός. Απλούστατα, η ελεγχόμενη (υπό την έννοια μιας κεντρικής ιθύνουσας ομάδας) διασπορά των καπακιών πάνω σε συγκεκριμένες διαδρομές ή χώρους θα ήταν αδύνατη. Εξάλλου η ευρύτατη διασπορά των καπακιών στον ελληνικό χώρο καθιστά ακόμα πιο δύσκολο ένα τέτοιο εγχείρημα. Επαναλαμβάνω: τα καπάκια των πεζοδρομίων είναι απλώς ένα μέρος του συνολικού «πληθυσμού». Συνεπώς, ας κάνουμε έναν άλλο συλλογισμό που ονομάζουμε Συλλογισμό ΙΙ. Δηλαδή ότι η διασπορά των καπακιών δεν είναι κατ? ανάγκη άμεσα κατευθυνόμενη από κάποια ομάδα κατόπιν ευρύτερου σχεδίου στα πλαίσια της κλασικής συνωμοσιολογικής σκέψης αλλά από κάποια υποσυνείδητη-υπόγεια διαδικασία. Ναι, ο Χ, Ψ, Ζ διαχειριστής ή εργολάβος μπορεί να αγόρασε ένα καπάκι με πεντάκτινο αστέρι από κάποιο κατάστημα οικοδομικών υλικών για να καλύψει την παροχή πετρελαίου της πολυκατοικίας του, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο φουκαράς συμμετείχε σε μια συνωμοσία. Ίσως κινήθηκε υποσυνείδητα ως «πιόνι» σε ένα παιχνίδι ευρύτερων κινήσεων. Παρατραβηγμένο; Ίσως όχι και τόσο... (Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να αρχίσετε να κοιτάτε περίεργα το διαχειριστή της πολυκατοικίας σας. Η παράνοια και η μουρλαμάρα έχουν πλημμυρίσει κυριολεκτικά το χώρο και το μόνο που δεν χρειάζεται αυτή τη στιγμή είναι μια ακόμα εξωφρενική συνωμοσιολογική θεωρία). Με βάση το Συλλογισμό ΙΙ, έχουμε φαινομενικά τυχαία τοποθέτηση καπακιών από απλούς ανθρώπους στα πλαίσια όμως ενός υπόγειου μοτίβου, κατευθυνόμενου από διαδικασίες πολύ περίπλοκες και πολύ γενικές για να γίνουν αντιληπτές από αυτούς. Ελεύθερη βούληση υπάρχει βεβαίως, αλλά μόνο σε ατομικό επίπεδο, στο επίπεδο των ολονίων όπως θάλεγε κι ο μακαρίτης Αρθουρ Καίσλερ -όπως άλλωστε και σε κάθε άλλο σύστημα στο Σύμπαν. Στα πλαίσια του κρυφού αυτού μοτίβου που είχε ως σκοπό τη διασπορά των καπακιών, η εμπορική διάθεση των καπακιών στα καταστήματα οικοδομικών υλικών θα πρέπει να συμβάδιζε με την φάση ανάπτυξης μιας συνοικίας/περιοχής. Όταν κτίζονταν πολυκατοικίες και ασφαλτοστρώνονταν οι δρόμοι π.χ. στην Κυψέλη, η διαθεσιμότητα των συγκεκριμένων καπακιών στα καταστήματα θα είχε ως αποτέλεσμα να γεμίσει η Κυψέλη με καπάκια -που τοποθετούσαν απλοί ιδιώτες. Από την άλλη μεριά, όταν κτίζονταν πολυκατοικίες και ασφαλτοστρώνονταν δρόμοι πχ στα Μελίσσια η μη εμπορική διαθεσιμότητα καπακιών συντέλεσε στο να παρατηρείται σχεδόν πλήρης ανυπαρξία καπακιών εκεί. Το συγκεκριμένο παράδειγμα είναι υπαρκτό. Συγκεκριμένα για την περιοχή αυτή, τα αινιγματικά καπάκια υπάρχουν σχεδόν αποκλειστικά κατά μήκος της λεωφόρου Πηγής και Ελευθερίου Βενιζέλου -από τους πιο παλιούς δρόμους των Μελισσίων- αλλά απουσιάζουν στους δευτερεύοντες δρόμους, που κατασκευάστηκαν σχετικά πρόσφατα. Τα καπάκια θα πρέπει λοιπόν να αφθονούσαν κάποια εποχή στα καταστήματα οικοδομικών ειδών, έχοντας κατασκευαστεί μαζικά από βιομηχανίες. 'Aραγε θα μπορούσε να εντοπιστεί το χυτήριο ή η βιομηχανία που κάποια στιγμή κατασκεύασε όλα τα καπάκια; (και κατ' επέκταση ο σχεδιαστής τους;) Δυστυχώς, δεν υπήρξε μόνο ένα τέτοιο χυτήριο και κατά πάσα πιθανότητα ούτε μόνο ένας σχεδιαστής. Η ποικιλία και οι παραλλαγές των καπακιών (ιδιαίτερα οι παραλλαγές του πεντάκτινου αστεριού μέσα σε κύκλο που υπάρχει σε δεκάδες μορφές, διαστάσεις και τεχνοτροπίες) φανερώνουν ότι τα καπάκια θα πρέπει να έχουν «γενεές», δηλ. να κατασκευάζονταν επί σειράν ετών, από διαφορετικές βιομηχανίες ή/και από διαφορετικούς σχεδιαστές. Στην περίπτωση αυτή ίσως υπάρχει μια μορφή «εξέλιξης» του σχήματος με βάση τον παράγοντα χρόνο. Συνεπώς δεν έχουμε μόνο χιλιάδες διαχειριστές και εργολάβους που αγόραζαν καπάκια από δεκάδες καταστήματα οικοδομικών ειδών, αλλά και πολυάριθμα χυτήρια και σχεδιαστές. Η εικόνα γίνεται πολύ μπερδεμένη. Όμως στην περίπτωση αυτή η θεωρία της υποσυνείδητης-υπόγειας διαδικασίας ενισχύεται. Από την άλλη μεριά, και στα πλαίσια του συλλογισμού της έμμεσα κατευθυνόμενης διασποράς, ας σκεφτούμε τα διάφορα αποτρεπτικά σύμβολα που χαράσσονται ή ζωγραφίζονται (ιδιαίτερα στην επαρχία) σε πόρτες σπιτιών, σε βάρκες (πεντάκτινα άστρα και μάτια) και σε άλλα μέρη. Αυτό φανερώνει μια δεδομένη πρακτική που σήμερα έχει εν πολλοίς εκλείψει. Όμως επρόκειτο για μια πρακτική καλά γνωστή στα πλαίσια της εθνολογίας-λαογραφίας. Ο απλός άνθρωπος ήθελε να προφυλαχτεί από τις δυνάμεις του κακού και χάραζε αποτρεπτικά σύμβολα σε οικεία ή χρηστικά αντικείμενα (ας θυμηθούμε εδώ τα «μάτια» και τα άλλα φυλαχτά που κρεμιούνται στο καθρεφτάκι του αυτοκινήτου). Από την άποψη αυτή, άραγε, οι σχεδιαστές των καπακιών, βασισμένοι στην παράδοση, χάραξαν πάνω τους κλασικά αποτρεπτικά σύμβολα, σε μια εποχή που η πρακτική μαγικής αποτροπής με τον τρόπο αυτό ήταν ακόμα αρκετά διαδεδομένη, ωθούμενοι από κάποια υποσυνείδητη-υπόγεια διαδικασία; Στην περίπτωση αυτή θα μπορούσε να εξηγηθεί γιατί τα καπάκια αφθονούν σε παλιές γειτονιές της Αθήνας ενώ σπανίζουν ή απουσιάζουν από νέες γειτονιές και προάστια. Όταν οικοδομούνταν αυτές τις περιοχές και κατασκευάζονταν τα φρεάτια, τα καπάκια με τα μαγικά σύμβολα αφθονούσαν στα διάφορα καταστήματα οικοδομικών υλικών, αγοράζονταν και χρησιμοποιούνταν ευρέως. Δυστυχώς όμως, οι απαντήσεις δεν είναι τόσο απλές και προκύπτουν πολλά ερωτήματα: 1. Γιατί δεν υπάρχουν στοιχεία κατασκευαστή σε κανένα καπάκι με τέτοια σύμβολα, ή άλλο χαρακτηριστικό που να προδίδει την προέλευσή του; Μήπως ήταν κι αυτό μια πρακτική στα πλαίσια της μαγικής αποτροπής εκ μέρους του σχεδιαστή; 2. Γιατί τα καπάκια φαίνεται να υπάρχουν με μεγάλη συχνότητα σε κάποιους δρόμους παλιών συνοικιών ενώ απουσιάζουν σε άλλους δρόμους των ίδιων συνοικιών; Λογικά θα έπρεπε να υπάρχουν με την ίδια συχνότητα. 3. Γιατί από ορισμένα καπάκια φαίνεται να έχουν σβηστεί επίτηδες τα πεντάκτινα αστέρια ή τα άλλα μαγικά σύμβολα; 4. Γιατί υπάρχει τόσο τεράστια ποικιλία παραλλαγών του ίδιου βασικού μοτίβου; Ο σχεδιαστής που χάραζε τα αποτρεπτικά σύμβολα στα καπάκια θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει μόνο ένα ή δύο βασικά σχέδια. Με τις δεκάδες παραλλαγές η δουλειά γίνεται αναίτια περίπλοκη αλλά και δαπανηρή για την βιομηχανία που ανέλαβε την κατασκευή τους (και δεδομένου ότι μάλλον τα καπάκια κατασκευάστηκαν από μικρές βιομηχανίες χωρίς ιδιαίτερη οικονομική επιφάνεια, το ερώτημα γίνεται πιο κρίσιμο). 5. Η τεράστια ποικιλία παραλλαγών φανερώνει ότι ο σχεδιαστής(ες;) ήξερε σίγουρα από μαγικά σύμβολα και δεν τα χάραζε δεισιδαιμονικά, με την έννοια που ο τυχαίος οδηγός κρεμά το «η Παναγιά μαζί σου» στη νταλίκα του, ή ο τυχαίος ψαράς ζωγραφίζει το πεντάκτινο αστέρι στην πλώρη της βάρκας του. ?ραγε δεν είναι λίγο περίεργο αυτό; Από πού κι ως πού οι σχεδιαστές βιομηχανικών ειδών είχαν τέτοια λεπτομερή γνώση; Όσον αφορά το τέταρτο ερώτημα, η τεράστια ποικιλία ίσως εξηγείται από το ότι κάποια στιγμή, δεκάδες βιομηχανίες (και ίσως δεκάδες σχεδιαστές) παρήγαγαν μαζικά τα καπάκια με τα μαγικά σύμβολα στα πλαίσια της υποσυνείδητης-έμμεσης διαδικασίας που τα δημιούργησε και τα διέσπειρε. Στο βιβλίο μου Μαύρα Υπόγεια Ρεύματα, έχω αναλύσει αρκετά αυτή την έννοια του υπόγειου επηρεασμού που λειτουργεί στα παρασκήνια. Τα ερωτήματα παραμένουν. Ωστόσο, ένα συμπέρασμα που μπορούμε να εξάγουμε με κάποια σχετική βεβαιότητα είναι ότι τα καπάκια με τα μαγικά σύμβολα μάλλον αφθονούσαν πριν μερικές δεκαετίες στα σχετικά καταστήματα οικοδομικών υλικών ενώ τώρα είναι ανύπαρκτα. Η έρευνα των αινιγματικών καπακιών είναι περίπλοκη, απαιτητική και βεβαίως συνεχίζεται... Τα καπάκια του εξωτερικού. Τα μυστηριώδη καπάκια δεν βρίσκονται μόνο στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και άλλες ελληνικές μεγάλες πόλεις. Υπάρχουν και στην ελληνική επαρχία, σε μικρά χωριά, ακόμα και σε απομονωμένα νησιά, με ποικίλη συχνότητα. Όμως δεν περιορίζονται αποκλειστικά στον ελληνικό χώρο. Προσωπικά έχω εντοπίσει και φωτογραφίσει παραπλήσια καπάκια και σε άλλες πόλεις του εξωτερικού (αρκετά ετερόκλητες: Παρίσι, Λονδίνο, Πόλη του Μεξικού, Δαμασκός και αλλού). Παρόλα αυτά, μπορούμε να είμαστε... εθνικά υπερήφανοι! Τα δικά μας καπάκια είναι μοναδικά και στο είδος, και στις παραλλαγές, και στη συχνότητα. Ενα "αστεράτο" καπάκι σε κεντρικό δρόμο του Παρισιού. Το περίεργο καπάκι τέρμα δεξιά βρίσκεται στην οδό Γ' Σεπτεμβρίου. Τα δύο δεξιά υπάρχουν σε μια μικρή γαλλική πόλη! (φωτο από το www.manhole-covers.net, ναι υπάρχει και τέτοιο!). Προφανώς το δικό μας καπάκι είναι εισαγόμενο. 'Aγνωστο τι σκεπάζει. Ενα άλλο ενδιαφέρον καπάκι που φωτογράφισα περιπλανώμενος στους δρόμους της Δαμασκού (Συρία). Ηταν το μοναδικό που μπόρεσα να ανακαλύψω στη μεσανατολική αυτή πρωτεύουσα. Το καταπληκτικό αυτό καπάκι, υπάρχει στο Couiza της Γαλλίας κονά στο Rennes-le-Chateau, περιοχή με ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον (από το Fortean Times, τ. 98, Μάιος 1997). πηγή Σημείωση: Το άρθρο μαζί με επιπλέον φωτογραφίες υπάρχει στον προσωπικό διαδικτυακό τόπο του κ. Βέμπου: www.vembos.gr.