Λέξεις και φράσεις που άφησαν ιστορία

Φράσεις και παροιμίες

Παρακάτω αναφέρονται φράσεις και παροιμίες, τις οποίες χρησιμοποιούμε καθημερινά. Όμως γνωρίζουμε την προέλευσή τους κ το πώς καθιερώθηκαν;

Δολάρια και τάλιρα
"Πόσα τάλιρα γυρεύεις, να με πας και να με φέρεις", ανέφερε ένα παλαιό
ελληνικό λαϊκό άσμα. Η λέξη τάλιρο, πάντως, χρησιμοποιείται σε πολλές
γλώσσες με διάφορες παραλλαγές, για να χαρακτηρίσει συγκεκριμένα
νομίσματα, με γνωστότερο, φυσικά, το δολάριο (dolar).
Αναζητώντας τη ρίζα της λέξης, καταλήγουμε στη γερμανική λέξη "ταλ" που
σημαίνει κοιλάδα και, συγκεκριμένα, αναφέρεται σε μία κοιλάδα της πρώην
Τσεχοσλοβακίας, που ονομαζόταν κοιλάδα του Ιωακείμ (Γιοάχιμσταλ).
Στην περιοχή, όπου σήμερα υπάρχουν ορυχεία ραδίου και ουρανίου, παλαιότερα
πραγματοποιούνταν εξορύξεις αργύρου. Το συγκεκριμένο μετάλλευμα
χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή νομισμάτων που ονομάζονταν
Γιοαχιμστάλερ, δηλαδή τα προερχόμενα από το Γιοάχιμσταλ. Η λέξη συντμήθηκε
γρήγορα σε τάλερ, για να καταλήξει στο δικό μας τάλιρο και το αμερικανικό
δολάριο. Το αμερικανικό νόμισμα, λοιπόν, (προς απογοήτευση, ίσως, του κ.
Τιτμάγιερ) έχει γλωσσολογικά γερμανικές ρίζες.



Αρτζι Μπούρτζι και Λουλάς
Σύμφωνα με μία άποψη, "Αρτζιβούριον" ονόμαζαν οι Αρμένιοι την εβδομάδα του
Τελώνη και Φαρισαίου, η οποία προηγείται της Μεγάλης Εβδομάδας. Οταν η
εκκλησία επέτρεψε στους πιστούς να τρώνε λάδι τη συγκεκριμένη εβδομάδα, οι
Αρμένιοι αρνήθηκαν να το κάνουν, γεγονός που δημιούργησε μία σχετική
αναστάτωση.
Η συγκεκριμένη ερμηνεία, πάντως, δεν ερμηνεύει την προσθήκη του περίφημου
λουλά. Εκτός, λοιπόν, εάν δεχθούμε ότι προστέθηκε αυθαίρετα από κάποιον
κάτοχο (και χρήστη) ενός λουλά, θα πρέπει να δεχθούμε μία άλλη,
περισσότερο ελληνική, εκδοχή.
Όταν ο Καποδίστριας ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας αγνόησε τα αιτήματα
των Ελλήνων οπλαρχηγών, οι οποίοι ζητούσαν αποζημιώσεις και, γενικότερα,
χρήματα για το προς το ζην. Η απάντηση των οπλαρχηγών, λοιπόν, ήταν: "Θα
πάρουμε τα αρκεβούζια μας (τύπος όπλου της εποχής) και τον λουλά μας και
θα στρατοπεδεύσουμε έξω από το Ναύπλιο, όπου θα ληστεύουμε τους πλούσιους
που θα περνούν από την περιοχή".

Ψώνισε από σβέρκο:
Η συγκεκριμένη έκφραση που σημαίνει ότι κάποιος έκανε τη χειρότερη δυνατή
επιλογή χρησιμοποιείτο με τη σωστή της έννοια, όταν ακόμη η γεωργία
στηρίζονταν στα αλέτρια και τη δύναμη των ζώων. Λόγω της συνεχούς τριβής
του σβέρκου των ζώων με το αλέτρι, το δέρμα στο συγκεκριμένο σημείο
γινόταν ιδιαίτερα σκληρό και δύσκολο στην κατεργασία (γι' αυτό, βέβαια,
χρησιμοποιείτο συχνά για την κατασκευή υποδημάτων).
Αντιθέτως, σήμερα ο σβέρκος των ζώων αποτελεί το νοστιμότερο μέρος και
χρησιμοποιείται στη σούπα. Παρεμπιπτόντως, η λέξη σβέρκος προέρχεται από
την αλβανική Zverk, που σημαίνει τράχηλος.

Έφαγε χυλόπιτα
Πολλές από τις καθημερινές φράσεις και παροιμίες που χρησιμοποιούμε
σήμερα, προέρχονται από τα δεκάδες γιατροσόφια, τα οποία επινοούσαν οι
Έλληνες κομπογιαννίτες του 19 αιώνα, υποσχόμενοι γιατρειά. . . διά πάσαν
νόσον. Η συγκεκριμένη συνταγή, που ως στόχο είχε να περιορίζει τον καημό
των ερωτευμένων χρησιμοποιήθηκε από τον περιβόητο ψευτογιατρό Παρθένη
Νένιμο ο οποίος έζησε στα Γιάννενα στις αρχές του 19ου αιώνα. Το
παρασκεύασμά του αποτελείτο από χυλό σιταριού, ψημένο στο φούρνο, με
αρκετά μπαχαρικά.
Το συγκεκριμένο "φάρμακο", πάντως, θεωρείται από τα πιο... αθώα του
Νένιμου, ο οποίος κατηγορείται ότι έστειλε αρκετούς συγχωριανούς του στον
άλλο κόσμο.

Έφαγε το καταπέτασμα:
Όσοι, πάντως, δεν έτρωγαν χυλόπιτα, μπορούσαν ακόμη να φάνε το
καταπέτασμα, δηλαδή ακόμη και το τραπεζομάντιλο! Η λέξη που προέρχεται από
το ρήμα "καταπεταννύω" ή "καταπετάννυμι" χρησιμοποιείτο για να
χαρακτηρίσει κάθε είδους κάλυμμα από κουρτίνες και τραπεζομάντιλα έως τα
ειδικά πανιά που χρησιμοποίησε πρώτος ο Μωυσής για να διαχωρίζει τα
τμήματα των πρόχειρων ναών που κατασκεύαζε.

Η "χρυσή τομή":
Μία από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις, που προέρχονται απευθείας από
τον χώρο των επιστημών (και, συγκεκριμένα, των μαθηματικών)
χρησιμοποιείται, για να περιγράψει την επίλυση ενός προβλήματος το οποίο
ικανοποιεί όλες τις ενεχόμενες πλευρές. Συγκεκριμένα, η "χρυσή τομή" είναι
το σημείο διαίρεσης μίας ευθείας, όπου ο λόγος του μικρότερου προς το
μεγαλύτερο τμήμα ισούται με τον λόγο του μεγαλύτερου προς το συνολικό
μήκος της ευθείας.

Του ήρθε ταμπλάς
Οι γιατροί θα το έλεγαν απλώς... καρδιακή προσβολή! Η λέξη ταμπλάς
προέρχεται, κατά πάσα πιθανότητα, από την τουρκική λέξη damla
που σημαίνει συγκοπή. Ο νταμλάς έγινε νταμπλάς και, τελικά, ταμπλάς.

Του 'κανε χουνέρι
Από την Τουρκία μάς έρχεται και η λέξη χουνέρι (huner), που σημαίνει
πάθημα από εξαπάτηση. Από την ίδια ρίζα ενδεχομένως προέρχεται πάντως και
το χούνη των κυνηγών, ο λάκκος, δηλαδή, που έσκαβαν και σκέπαζαν με κλαριά
και φύλλα, προκειμένου να πιάσουν άγρια ζώα.

Χαμαιτυπείο
Μπορεί οι εταίρες να ασκούν ένα από τα αρχαιότερα επαγγέλματα του κόσμου,
όπως φαίνεται όμως διεκδικούν τα πρωτεία και στον χώρο της τυπογραφίας. Οι
ξακουστές εταίρες της Κορίνθου χρησιμοποιούσαν μία αρκετά πρωτότυπη
τακτική, για να προσελκύουν τους πελάτες τους, χωρίς να προκαλούν την...
κοινή γνώμη. Στο κάτω μέρος των σανδαλιών που φορούσαν, υπήρχαν ανάγλυφα
ειδικά σημάδια ή ακόμη και λέξεις, οι οποίες αποτυπώνονταν στο έδαφος,
καθώς περπατούσαν στο χώμα. Οι πελάτες ακολουθούσαν αυτά τα σήματα, για να
φτάσουν στα. . . χαμαιτυπεία. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή (που υποστηρίζει ο
Τάκης Νατσούλης στο βιβλίο του "Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις") η λέξη
πρέπει να προέρχεται από το "χαμαί" και "τύπος" ή "τύπη"

Υπό την αιγίδα
Τι άλλο θα μπορούσε να προστατεύσει καλύτερα τον άνθρωπο από έναν ολόσωμο
θώρακα, που λόγω των .τεχνικών δυσκολιών. της εποχής, κατασκευάζονταν από
δέρμα κατσίκας, .αιγός. ή άλλου ζώου. Η γνωστότερη γίδα της εποχής,
μάλιστα, η Αμάλθεια, εκτός από το γάλα της, προσέφερε στον Δία και την
κόρη του Αθηνά, το δέρμα της που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή
αιγίδων.

Πήραν τα μυαλά του αέρα
Σύμφωνα με μία αρκετά ενδιαφέρουσα, όσο και τραβηγμένη ερμηνεία, η
συγκεκριμένη φράση οφείλει την ύπαρξή της στην στρατιωτική τεχνολογία και,
συγκεκριμένα, στο περίφημο .υγρόν πυρ., που χρησιμοποιήθηκε στο Βυζάντιο,
από τον 7ο αιώνα και ύστερα. Αν και η ακριβής σύνθεση του υγρού παραμένει
εν πολλοίς άγνωστη, έχουν διασωθεί ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον τρόπο
με τον οποίο αυτό "προωθούνταν" από τον βυζαντινό στόλο στα πλοία του
αντιπάλου.
Σύμφωνα, λοιπόν, με ιστορικές μαρτυρίες, οι βυζαντινοί είχαν αναπτύξει ένα
σύστημα από σωλήνες, ορισμένοι από τους οποίους λειτουργούσαν ως
αεραγωγοί. Ο αέρας που συγκεντρώνονταν από αυτούς τους αεραγωγούς ασκούσε
πίεση στο υγρό, το οποίο μπορούσε με αυτό τον τρόπο να φτάσει σε απόσταση
αρκετών μέτρων. Ο τελικός σωλήνας (μυελός) οδηγούσε το υγρό στην πλώρη του
πλοίου, η οποία ήταν διακοσμημένη με το κεφάλι κάποιου άγριου ζώου, το
οποίο ήταν κατασκευασμένο από μπρούντζο.
Από αυτό το σύστημα φαίνεται να προήλθε, λοιπόν, και η έκφραση .πήραν τα
μυαλά του αέρα..

Του πήρε τον αέρα
Από τη στρατιωτική τεχνολογία φαίνεται ότι προέρχεται και αυτή η έκφραση,
που αναφέρεται στην κατάλληλα τοποθέτηση των πλοίων ενός στόλου, ώστε να
εκμεταλλεύονται την πνοή του ανέμου. Αναφερόμαστε, φυσικά, στην εποχή των
πολεμικών ιστιοφόρων, όπου ο αέρας ως κινητήριος δύναμη μπορούσε να
καθορίσει, σε σημαντικό βαθμό, την έκβαση μίας ναυμαχίας. Το να "πάρεις
τον αέρα" του εχθρού, μάλιστα, ήταν τόσο σημαντικό, ώστε οι αντίπαλοι
στόλοι μπορούσαν να πελαγοδρομούν για ώρες, έως ότου αποκτήσουν το
στρατηγικό αυτό πλεονέκτημα.

Είσαι μία σουσουράδα
Κοινή ονομασία του πτηνού σεισοπυγή. Η ίδια η λέξη είναι σύνθετη και
αποτελείται από το "σείω" και το "πυγή", δηλαδή την ουρά (ή, στην
περίπτωσή μας, τα οπίσθια).
(Για όσους έφτασαν ως εδώ και προβληματίστηκαν, σκεφτείτε και το
"πυγο-λαμπίδα" ή "κωλο-φωτιά". )

Φτάνει να το παίζω Εβελίνα,
λήδα

Είπε ο γνωστός μας αθλητικός συντάκτης Μαυρομάτης: " . . . με μια συρτή
μπαλιά που πέρασε πάνω απ' τ' οριζόντιο δοκάρι"
Α, συγνώμη । . . Συνέχισα νάμαι Εβελίνα :))

πηγή